Türk tarihi
Türklerin Tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında zamanla erimeden önce Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce varolmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tabiri yerine Ön Türk tabiri ile anılır.
Türklerin siyasi bir topluluk olarak ilk tarih sahnesine çıkmaları Hun (Hiung-nu'lar veya Şiongnu'lar) hükümdarlığı ile olmuştur.. Başlangıcı hususunda tartışmalar olsa da Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmiştir[kaynak belirtilmeli]. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilik'ten sonra benimsedikleri yabancı dinlerinde çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (Mani dini, Musevilik, Budizm, Ortodoks- ve Nasturi Hristiyanlığı, İslam).
Eski Çağ/Ön Türkler
Türklerin genetik olarak ataları, Batılı tarihçiler tarafından M.Ö. 2500 ile M.Ö. 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve M.Ö. 1700 ile M.Ö. 1200 yılları arasındaki Andronovo Kültürü ile devam eden dolikosefal mongolitlerle ortak yönleri bulunmayan Brakifesal ırka dayandırılır. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, M.Ö. 1700 yılları sonrasında kitleler halinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir.
M.Ö. 3`üncü yüzyıl
* M.Ö.312: Çin/Hiung nu arasında Kuzey Şansi Savaşı
* M.Ö.240: Bozkır halklarına karşı Çin'in duvar inşası: Çin Seddi
* M.Ö.209: Hiung nu lideri Teoman'ın ölümü
* M.Ö.209: Mete'nin Hiung-nu'ların (Hunların) lideri olması
* M.Ö.201: Kırgız halkından ilk kez söz edilmesi
M.Ö. 2`nci yüzyıl
* M.Ö.187: Çin'in Hiung nu üzerine Pa-i-Teng seferi
* M.Ö.177-M.Ö.165: Yue-çilerin Hiung nu'lar tarafından Kansu'dan Baktriane'ye sürülmeleri ve oradaki Helen krallığını ortadan kaldırmaları
* M.Ö.177-M.Ö.165: Hiung nu'ların Çin'e akınları
* M.Ö.138-M.Ö.126: Baktria'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri
M.Ö. 1`nci yüzyıl
* M.Ö.49-M.Ö.36: Çiçi'nin Talas'a göçü (Batı Hiung-nu)
1`nci yüzyıl
* 48: Hiung nu'ların ikiye bölünmeleri (Kuzey Hiung-nu ve Güney Hiung-nu)
* 93: Hiung nu'ların Sien Pi'ler tarafından mağlup edilmeleri
2`nci yüzyıl
* Aşağı İtil'de (Hazar denizi'nin kuzeyi) Hun varlığı
3`ncü yüzyıl
* 260: Şan-şi'nin kuzeyinde Tabgaçlar
4`ncü yüzyıl
* 304-351: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallıkları (Han Zhao, Hou Zhao)
* 388-392: Çin'in kuzeyinde Ding ling krallığı (Wei)
* 374-375: Avrupa Hunlarının Don Nehri'ni geçişi
* 386-409: Tabgaçlar Kuzey Çin'de (Kuzey Vey)
5`nci yüzyıl
* 402: Rouran'ın kuruluşu (Yüan Yüan/Avarlar?)
* 407-431: Çin'in kuzeyinde Hiung-nu krallığı (Xia)
* 422: Lo-yang'ın Tabgaçlar tarafından alınışı
* 427: Romalılar ve Hunların ittifakı
* 434: Bizans ile Hunlar arasında Margos Antlaşması
* 440: Ak Hun (Eftalit) istilalarının başlaması
* 451: Attila Galya'da (bugün Fransa)
* 452: Attila'nın Roma seferi ve Papa I. Leo ile görüşmesi
* 480: Hazar denizi ile Tuna nehri arasında Ön Bulgarlar
* 480: Mazdek İsyanları'nda Sasaniler'e Ak Hunların yardım etmesi
Orta Çağ/Türkler
6`ncı yüzyıl
* 531-578: Kafkas Surları'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
* 534: Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
* 552: Tu-kiu'lerin (Türküt'ler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
* 565: Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
* 582: Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi
7`nci yüzyıl
* 619: Avarların İstanbul'u I. kuşatması.
* 626: Avarların İstanbul'u II. kuşatması.
* 626-627: Doğu Roma İmparatoru Herakleios'un Hazarlar'dan yardım istemesi
* 639: Göktürk prensi Kürşad'ın ihtilal denemesi.
* 642: Güneydoğu Avrupa'da (Karadeniz'in kuzeyi'nde) Büyük Bulgarya Hanlığı'nın bölünmesi
* 673-674: Arapların Maveraünnehir'e ulaşması ve Göktürk şehri Buhara'yı kuşatması.
* 674: Paralı Türk askerlerinin İslam topraklarında varlığı
* 680: Ön Bulgarlar Balkan'da
* 681-744: İkinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu
Bulgarların bölünmesi:
8`nci yüzyıl
* 720-735: Orhun Anıtlarının dikilmesi
* 744-840: Uygur Kağanlığı'nın kuruluşu
* 751: Çinlerin Orta Asya'ya girişi, Talas Savaşı
* 755: Paralı Türk askerlerin Ngan Lu-Şan'ın Çin'deki isyanı
* 762-770: Uygurların Mani dini'ni benimsemeleri
* 780: İtil Bulgar Hanlığı'nın kuruluşu
9`ncu yüzyıl
Hazar Hanlığı gücünün zirvesindeyken
* 811: Bulgar kralı Han Krum'un Bizans kralı I. Nikephoros'u öldürmesi
* 833-882: Samerra'da paralı Türk askerlerinin varlığı
* 840-924: Kırgızların Uygurlara saldırması. Uygurların güneybatıya kaçıp Sincan ve Kansu'ya yerleşmeleri. Moğolistan'da Kırgız egemenliği.
* 851-863: Aziz Kyrillos'un Hazarlara gelişi
* 864-865: Bulgar kralı I. Boris'in hıristiyanlığı kabul etmesi. Ön Bulgarların islavlaşması.
* 868-884: Kahire'de Tolunoğulları
* 880: Raşid el-Türki'nin Yukarı Mısır seferi
* 883: Çin'deki Şa-t'o Türkleri
10`ncu yüzyıl
* Güneydoğu Avrupa'da Peçenek egemenliği
* 905: Mısır valisi İhşid
* 921: İbn Fadlan'ın henüz müslümanlaşmış İdil bulgarlarını elçi olarak ziyareti
* 923-946: Çin'in kuzeyinde Şa-t'o egemenliği (Hou Tang, Hou Jin)
* 924: Moğol Hitayların Kırgız Devletini yıkması.
* 934: Satuk Buğra Han ilk müslüman Türk Hakanı olarak tarihe geçer,
* 944-1090: Peçeneklerin ardı kesilmeyen Bizans saldırıları
* 965: Hazar başkenti'nin I. Svyatoslav tarafından alınışı
* 985: Siri Derya'da Selçuklular
* 995: Harezmşahlar'ın tek bir çatı altında birleşmeleri
* 999: Karahanlılar'ın (Uygurlar + Karluklar) Buhara'yı alışı. Karahanlıların müslümanlaşması.
11`nci yüzyıl
* 1016: Rus ve Bizanslıların Hazarları ortadan kaldırması.
* 1026-1090: Bizansa karşı Peçenek saldırıları.
* 1040: Selçukluların Gaznelileri yenmesi
* 1059: İsfahan'ın Selçuklular tarafından alınışı
* 1071: Malazgirt savaşı: Selçukluların Bizanslıları yenmesi.
* 1071-1076: Türklerin Antakya, Şam ve Kudüs'e gelişi
* 1077: Anadolu Selçuklu Devleti'nin (ya da Rum Selçuk Devleti) kuruluşu
* 1090-1091: Peçeneklerin ve Çaka Beyin İstanbulu kuşatması.
* 1091: Kıpçakların Bizanslıların yardımına koşup Peçenekleri bozguna uğratışı.
* 1096: Haçlıların Anadoluya girişi
* 1099: Kudüs'ün haçlılar tarafından alınışı
12`nci yüzyıl
* 1122: Tüm Peçenek halkının Kıpçaklar tarafından katledilmesi
* 1130-1135: Moğol Hitayların Tunguz Curcenler (Jin) tarafından batıya doğru kaçırılmaları, ve Hitayların Orta Asya'da Kara Hıtay'ı kurmaları.
* 1150: Gaznelilerin Gurlular tarafından ortadan kaldırılmaları.
* 1157: Büyük Selçukluların sonu
* 1176: Miryakefalon Savaşı: Bizanslıların Selçuklular tarafından bozguna uğratılmaları.
* 1187: Gazneliler İmparatorluğunun sonu.
13`ncü yüzyıl
Moğol İmparatorluğu'nun yayılmasından önce son durum
13'ncü yüzyılda Moğol İmparatorluğu'nun yayılması
* 1200-1220: Harezm İmparatorluğunun altın çağı.
* 1206: Cengiz Han'in Büyük Han ilan edilişi
* 1206-1209: Delhi Sultanlığı'nın kuruluşu
* 1211: Karahıtay Kağanlığının Moğollar tarafından ortadan kaldırılması
* 1223: Doğu Avrupa'ya Moğol akınları
* 1230-1231: Otrar Faciası: Moğollar gönderdikleri elçileri kılıçtan geçiren Harezmlere katliam yapıp İranı ele geçiriyorlar.
* 1230: Yassı Çemen Savaşı: Harezmşahlar / Anadolu Selçuklu - Eyyubi ittifakı arasında savaş.
* 1241-1242: Moğolların Polonya, Macaristan, Avusturya ve Adriyatik'e gelişi
* 1243: Kösedağ Savaşı: Anadolu Selçukları ve Moğol İmparatorluğu arasında savaş.
* 1250: Memlûk Devleti Kahire'de iktidarı ele geçiriyor
* 1255-1260: Moğollar Viyana, Yun-nan, Tonkin, Suriye ve Rusya'da
* 1290-1320: Delhi Halaci Hanedanlığı
* 1299: Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu
14`ncü yüzyıl
Moğol İmparatorluğunun bölünmesinden sonra Altın Ordu devleti türkleşiyor. Çağatay Hanlığı 1350 yılından itibaren tamamen türkleşmiş oluyor.
* 1320-1424: Delhi'de Tuğluk Hanedanlığı
* 1346: Osmanlıların Avrupaya geçişi
* 1361: Edirne'nin Osmanlılar tarafından alınışı
* 1370: Timur'un iktidarı ele alması
* 1382: Toktamış'ın Altın Ordu'nun başına geçmesi ve Moskovayı ateşe vermesi
* 1389: Kosova: Osmanlıların Balkanlar'da egemenlik sağlaması
* 1389-1403: I. Bayazit hükümdarlığı
* 1398: Timur'un Hindistan seferi
15`nci yüzyıl
* 1402: Ankara Savaşı: Timur ile II. Beyazıd arasında
* 1405: Timur'un ölümü
* 1405-1447: Şahruh'un Herat'a gelişi
* 1406: Akkoyunlular ile Karakoyunluların tekrar tarih sahnesine çıkışı
* 1412-1460: Ebu'l Hayr'ın Özbek gücünü kuruşu.
* 1414-1517: İranileşmiş Türk Hanedanlığı Delhi Seyyidleri.
* 1430: Kırım Hanlığı'nın kuruluşu
* 1445: Kazan Hanlığı'nın kuruluşu
* 1447-1449: Uluğ Bey
* 1453: Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u alışı
* 1453-1504: Akkoyunlu devleti'nin altın çağı.
* 1462-1505: Astrahan Hanlığı'nın kuruluşu
* 1473: Hüseyin Baykara: Timur Rönesansı
Yeni Çağ
16`ncı yüzyıl
* 1500: Muhammed Şeybani ve Maveraünnehir'de Özbekler
* 1502: Altın Ordu Devleti'nin sonu
* 1502: İsmail'in İran'da Safevi Hanedanlığını kurması
* 1510: Muhammed Şeybani'nin İsmail tarafından mağlup edilmesi
* 1512-1520: I. Selim
* 1516: Osmanlıların Cezayir'e ayak basması
* 1516-1517: Suriye ve Mısır'ın Osmanlılar tarafından fethi
* 1520-1566: "Muhteşem Süleyman" (Kanuni) dönemi
* 1525: Babür Şah Hindistan'da
* 1534: Osmanlıların Tunus'a girişi
* 1551: Osmanlıların Trablusgarp'a gelişi
* 1552: Kazan'ın Ruslar tarafından alınışı
* 1555: Astrahan'ın Ruslar tarafından alınışı
* 1557: Nogay Hanlığı'nın Ruslar tarafından ilhakı
* 1556-1605: Ekber Hindistan İmparatoru
* 1571: İnebahtı Savaşı: Osmanlılar ile birleşmiş hıristiyan Orduları arasında dünya tarihinin en büyük deniz savaşı.
* 1571: Kırım Hanı'nın Moskovayı yakması.
* 1572: Kasım Hanlığı'nın Ruslar tarafından yıkılması
* 1584: Sibiryalıların Kozakları mağlup etmesi
* 1595: Rusların Baraba Türklerini katledip yok etmesi
17`nci yüzyıl
Osmanlı İmparatorluğunun 1299 ile 1683 yılları arasındaki büyümesi
* 1600: Sibir Hanlığının mağlup edilmesi.
* 1606: Osmanlı İmparatorluğunun zirveye ulaşmasını simgeleyen Zitvatorok Antlaşması.
* 1615-1650: Kırgızların Ruslara karşı mücadelesi.
* 1628-1658: Hindistan imparatoru Şah Cihan.
* 1630: Rusların Yakut topraklarına girişi
* 1658-1707: Hindistan imparatoru Evrengzeb.
* 1683: Viyana'nın Osmanlılar tarafından kuşatılması.
* 1699: Karlofça Antlaşması. Osmanlıların gerilemeye başlaması.
18`nci yüzyıl
* 1705: Tunus'un bağımsızlığını kazanması
* 1713: Kazaklar üzerinde Rus himayesi
* 1717-1730: Osmanlıların Lâle Devri
* 1736-1747: Nadir Şah akını
* 1742-1775: Rusya'da Pugaçev Savaşı (Tatar ayaklanması)
* 1757: Sincan'ın (Doğu Türkistan) Çin tarafından ilhakı.
* 1782: Yakut ülkesinin Ruslar tarafından ilhakı.
* 1783: Kırım'ın Ruslar tarafından ilhakı.
* 1794: İran'da Kacar Hanedanlığı'nın bir Türk tarafından kuruluşu.
* 1798-1799: Napoleon Bonaparte'ın Mısır seferi. Türk-Fransız mücadelesi.
19`ncu yüzyıl
* 1822-1844: Kazak hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması.
* 1828: Azerbaycan Hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması.
* 1830: Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanması.
* 1830: Fransızların Cezayir'e gelişi
* 1832: Mısır valisi Mehmet Ali'nin Anadolu'ya gelişi
* 1839: Tanzimat dönemi
* 1858: Babür İmparatorluğunun sonu.
* 1863: Kazak topraklarında Türkistan Rus Generalliği'nin kurulması.
* 1866: Buhara'nın Rus vasalı olması
* 1873: Hive'nin Ruslar tarafından ilhakı
* 1876: Hokand Hanlığı'ın Ruslar tarafından ilhakı
* 1876: İlk Türk anayasası
* 1878: Ayastefanos Antlaşması: Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan'ın bağımsızlıklarını kazanması.
* 1881:Gazi Mareşal Mustafa Kemal Paşa'nın doğumu.
* 1882: Mısır'ın İngiltere tarafından işgali
20`nci yüzyıl
Anadolu Türkleri 60 yıl kadar bir zaman için tek uzun ömürlü, bağımsız bir devlete sahip Türk topluluğu olarak kalmıştır.
* 1905: Cedidcilik hareketlerinin başlaması.
* 1910-1920: Kazakların ve Kırgızların Alaş Orda Hükümeti
* 1911-1912: Trablusgarp'ın İtalya tarafından işgali
* 1912: Balkan savaşları
* 1915-1916: Çanakkale Savaşı
* 1915-1918: Ermenilerin ve Türklerin karşılıklı katliamları
* 1917: Türkistan'ın özerkliğini ilan etmesi
* 1918: Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında Mondros Mütarekesiimzalandı.
* 1919-1922: Kurtuluş Savaşı gerçekleşti.
* 1919-1928: Sovyetlere karşı Basmacı mücadelesi
* 1921-1944: Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti
* 1922: Türklerin Yunanlara karşı zaferi.
* 1923: Cumhuriyet'in ilan edilmesi
* 1932-1934: Çin'de Uygurların Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
* 1938: Mustafa Kemal Paşa'nın vefatı.
* 1944: Rus ordusunun yardımı ile kısa ömürlü bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edilmesi.
* 1955: Sincan Uygur Özerk Bölgesi: Sincan'ın (Doğu Türkistan'ın) özerk bölge ilan edilmesi
* 1971: Avrupalıların Orta Asya'dan çekilmeye başlaması
* 1974: Türkiye'nin Kıbrıs çıkartması
* 1983: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etmesi.
* 1988: Azeri-Ermeni ihtilafının başlaması
* 1990: Sovyetlerin Bakü baskını
* 1991: SSCB'nin dağılması. BDT'nin ortaya çıkması.
* 1992: BDT Türk Cumhuriyetlerinin BM'ye kabülü:
o Kazakistan Cumhuriyeti
o Özbekistan Cumhuriyeti
o Azerbaycan Cumhuriyeti
o Türkmenistan Cumhuriyeti
o Kırgızistan Cumhuriyeti
* 1992: 30 Ekim 1992'de Ankara'da ilk Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi'nin yapılması.
* 1993: Azerbaycan'ın bir kısmının Ermeniler tarafından işgali.
* 1993: 1993 yılında, Türk Dili Konuşan Ülkelerin kültür ve sanat alanlarında işbirliğini sağlayan Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi'nin Almatı'da kurulması.
* 1993: Kültürel, ekonomik ve siyasi nitelikte bir forum olan ve tüm Türk devlet ve toplulukları ile akraba toplulukların katıldığı ilk Türk Kurultayı'nın yapılması.
21`nci yüzyılda
* 2005: Kırgızistan'da Lale devrimi.
* 2005: Kazak lider Nursultan Nazarbayev'in yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Orta Asya'da ortak pazar kurulması teklifi.
* 2005: Özbekistan'da Andican olayları
* 2006: Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının hizmete girmesi.
* 2007: Hazar denizinin statüsünün belirlenmesi için kıyıdaş ülkelerin ilk defa bir araya gelmesi.
* 2008: 21 Kasım 2008 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulması.
