Urartular, Başkenti Tuşpa (Van) idi. Urartu Devleti en güçlü döneminde (MÖ 8.-7. yüzyıl), günümüzdeki Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran, Irak'ın küçük bir bölümü ile kuzeyde Aras Vadisi'ne egemendi.

 

Urartu Bölgesel Mirası Haritası
Urartu Devleti'nin Tarihi Sınırları ve Günümüzdeki Modern Devletlerarası Sınırlar

Urartu M.Ö. IX yy.
Sol Taraf: Kral Arame zamanında Urartu. Sağ Taraf: I. Sarduri döneminde Urartu

M.Ö. IX. yüzyılın sonunda - VIII. yüzyılın başında Urartu	I. Argişti döneminden kalma tablet
Sol Taraf: İşpuhini ve Menüa dönemine Urartu. Sağ Taraf: Arin BERD tarafından 1958 yılında bulunan ve Erivan'daki Erebuni Müzesi'nde sergilenen tablet.

M.Ö. VIII. yüzyılda Urartu
Sol Taraf: Kral I. Argişti döneminde Urartu. Sağ Taraf: II. Sarduri döneminde Urartu

Coğrafya [değiştir]

Devletin başkenti Doğu Anadolu'da Van Gölü'nün doğu kıyısında yer almaktaydı; daha geç dönemlerdeki adıyla 'Tosp', Urartucadaki 'Tuşpa'ya dayanmaktadır. Van Gölü denizden 1625 metre yüksekte olup Urmiye Gölü'nden 336 metre daha yukarıda yer almaktadır. 3400 ve 5000 km²'yi bulan alanlarıyla her iki gölde Anadolu-İran bölgesinin en büyük gölleridir. "Deniz" olarak da değerlendirilirler. Asurlar (Aşurlar, eski Asurlar)'ın coğrafi metinlerinde Van Gölü'nden "Nairi'nin Yukarı Denizi", Urmiye Gölü'ndense "Nairi'nin Aşağı Denizi" olarak söz edilir. Bugün dahi Urumiye Gölü'nün Farsça'sı "Deryeça" yani "Küçük Deniz" anlamındadir. Urartu yerleşim bölgesinin sınırlarını, batıda Karasu-Fırat, kuzeyde Kuzey Ermenistan dağları, doğuda İran Azerbaycan'ındaki Savalan Dağları, güneyde ise Zagros Dağları'yla birleşen Doğu Toroslar oluşturur. Efsanevi Ağrı Dağı bu dağlık bölgenin orta noktasındadır. İncil'deki masoretik ünlüleştirmeden ötürü bu dağ, Urartu adının "R R T" ünsüzleriyle yazılması sonucu "Ararat" adını almıştır. 5165 metrelik yüksekliği ile Büyük Ağrı Dağı, Kafkasya'nın güneyindeki en yüksek dağdır. Küçük Ağrı Dağı, Tendürek, Aladağ, Süphan Dağı ve Nemrut Dağı gibi genelde 3000 metreyi geçen diğer dağların çoğu Van Gölü yakınlarında yer almaktadır.

8. yüzyıl sonları 7. yüzyıl başlarında Urartu		Asur Kralı II. Sargon dönemine ait bir kitabe parçası
Sol Taraf: MÖ 714 yılında Asur Kralı II.Sargon döneminde Urartu. Orta: II. Rusa ve III. Sarduri dönemlerinde Urartu. Sağ Taraf: MÖ 714 yılında Asur Kralı II. Sargon'un yaptığı sekizinci seferini belgeleyen 430 satırlık tablet (II.Sargon bu seferinde Ḫaldi Tapınağını da yağmalayarak MÖ 714'de Musaşirin’i işgal etmiştir). (Ashurbanipal Kütüphanesi Ninova arkeoloji kazıları esnasında ondokuzuncu yüzyılda bulunan bu kil tabletin ilk tercümesi 1912 yılında François Thureau-Dangin tarafından yayınlanmıştır.), "Louvre Plaketi" (№: A05372), Louvre Müzesi.

Tarih [değiştir]

Tevrat'ta Ararat olarak bahsedilmektedir. Daha sonraları Asur yazıtlarında Uruatri biçiminde rastlanır. Bu belgelerden anlaşıldığına göre MÖ 13. yüzyıl ile 9. yüzyıl arasında Uruatri ve Nairi gibi toplumlar Doğu Anadolu'da beylik ve aşiretler halinde yaşamaktaydılar. MÖ Onüçüncü yüzyılda Urartu'ların tek bir devletten oluşmadığı ve daha ziyade değişik kabilelerden oluşan bir konfederasyon şeklinde yönetildikleri varsayımı kralların sözlerinden anlaşılmaktadır. Demir Çağına girilmesiyle birlikte demir silahların askerî alanda kullanılmaya başlanılmasıyle birlikte askerî başarılar hızlandı. Böylece yüzyıllardır süregelen birleşme süreci neticesinde MÖ 858-856 yıllarında Asurluların Kral III. Şalmaneser komutasında Urartu içlerine yaptığı akınlar neticesinde Urartu Aşiretleri arasındaki birleşme süreci hızlandı ve yaklaşık MÖ 844 yılında Van Gölü kıyısında Tuşpe'de I. Sarduri'in idaresi altında birleşme gerçekleştirilerek Urartu Krallığı ortaya çıkmış oldu. İlk Urartu yazıtı ve Van Kalesi'ndeki ilk anıtsal mimari bu krala aittir. MÖ 7. yüzyıldaki en güçlü krallardan biri olan II. Rusa'dan sonra ise gittikçe zayıflamış ve MÖ 6. yüzyıl sonlarında tarih sahnesinden çekilmiştir. Urartu krallarının sıradüzeni ve tarihlendirilmesi, daha iyi belgelendirilmiş Asur kralları listesi ile kurulabilen paralellikler yardımıyla sağlıklı hale getirilebilmektedir. Urartu-Asur savaşları ve Urartu Devletine Medlerin çeşitli akınları nedeniyle gittikçe zayıflayan devlet MÖ 2. yüzyılda yıkılmıştır. Ayrıca Babil Tarih kaynaklarında İskit akınlarının Urartuları zayıflattığı desteklenir.

Urartu Çivi Yazısı
Mektup Karşılaştırılması		Urartuca Tablet
Asurca	Urartuca
Kaçak bir kölenin yakalanarak geri getirilmesi emrini içeren ve üzerinde resmi bir mühürü olan Teişebaini'de bulunan tabaka.

Dil ve Yazı [değiştir]

Ana madde: Urartuca

Urartuların kullandığı dil ile Hint-Avrupa dil ailesi (misâl Ermenice, Zazaca, Farsça) ve Sami dil ailesi (Aramca, Arapça) arasında hiçbir bağ yoktur. Urartuların konuştuğu dil Hurrice ile ayni kola ait olup büyük akrabalık içermekte ve en çok Kuzeydoğu Kafkasya Dil ailesi (Çeçence) ile benzerlik göstermektedir.^[1] Ancak akrabalık dereceleri daha kesinlik kazanmamıştır. Ata torun ilişkisnden bahsetmek için henüz çok erkendir. Yaşayan diller arasında en çok ortak kelime Urartuca ile Kuzeydoğu Kafkas dilleri arasındadır. Toplam bilinen 350 Urartuca kelime kökünden 169'u.^[2]

Yazı olarak kendine özgün bazı karakteristlik özellikler gösteren çivi yazısı ve bazı anıtsal yapılarda ise hiyeroglif kullanmışlardır. Urartu Devleti çivi yazısını ve Hitit hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Urartular'ın devletler arası yazışmalarda Asur dilini sıkça kullandıkları ele geçirilen çivi yazılı kraliyet metinlerinden anlaşılmaktadır. M.Ö. VII. yüzyıla ait olup Kral II. Rusa tarafından bazı idari yazışmalarda kullanılmış tabletler kale içinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Urartuca yazılı tabletler Alman dil bilgini Johannes Friedrich tarafından günümüze tercüme edilmiştir.

Erebuni Müzesinde bulunan Erebuni Kalesi'in Urartu Kralı I. Argişti tarafından temellerinin atılışını kaydeden bir Urartu Çivi Yazısı Tablet

Urartuların kullandığı Yeni Asur Stilindeki Çivi Yazısı.

Din ve Tanrılar [değiştir]

Van / Mehr Kapısı (Mağara Tapınağı) anıtındaki yazıta göre, Urartuların inandığı, kutsadığı ve adlarına belirli dönemlerde kurban kestiği 79 tanrı, tanrıça ve tanrısal özellik bulunmaktadır. Bunlardan ilk üç sırayı Haldi, Teişeba ve Şivini paylaşır. Haldi - (Eşi Bagbartu / Bagmaştu / Arubani) Urartuların baştanrısı idi. İsim olarak kökeni 13. yüzyıl Asur yazıtlarına kadar inmektedir. En büyük tapınağı Musaşirin'de idi. Teişeba (Fırtına tanrısı) Hurri kökenlidir ve Hititlerde Teşup ile aynı tanrı olmalıdır. Şivini de (Güneş tanrısı) olup Hurri kökenlidir. Hititler'deki Şimegi'nin karşılığıdır. Urartular büyük merkezlerde tanrıları için kule tipi tapınaklar ve açık alanlardaki kayalara kapı görünümlü kutsal nişler yapmışlardı.

Urartu Dinî Sanat Eserlerinden Kabartma ve Heykel Örnekleri
Urartu Yüce (Kâinat) Tanrısı Ḫaldi		Ḫaldi'nin Freski
Ḫaldi'nin Kabartması	Kabartmasının Tasviri
Sol Taraf: Erebuni Kalesi Müzesinde bulunan Urartu Tanrısı Ḫaldi'nin Kabartması, Erivan, Ermenistan. Orta: Urartu Tanrıları Ḫaldi ile Teişeba'nın Kabartmaları (Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara). Sağ Taraf: Ḫaldiler tanrısı, Arin-BERD, (Ermenistan Tarihi Müzesi, Erivan).

İbâdetler [değiştir]

Urartu tanrıları için ritüeller eşliğinde kurbanlar kesilmesi esasına dayanmaktadır. Kurbanlar koyun, inek, ve sığır olarak çeşitlilik arzeder ve Urartuların 79 tane tanrılarından her bir tanesi için kaç tane koyun / sığır kesileceği belirlenmiştir. Ayrıca devletin başkenti olan Tuşpa için de kurban kesilmekteydi. Kesilen hayvanların kanlarının Van Kalesi'nde ki bir meydanda toplanması için drenaj kanalları inşaa edilmişti. Araştırmacı bilimadamları benzer kanallardan diğer yerleşim site ve şehirlerinde de keşf etmişlerdir. Kesilen hayvanların yaşlarının ortalama iki günlük olacak kadar çok genç oldukları anlaşılmıştır. Blur-Karmir (Kızıl-Tepe) mevkîinde yapılan araştırmalar sırasında dört binin üzerinde kurban edilmiş hayvan külleri bulundu. Alman arkeologların Rusahinili (Toprak-Kale) mevkîinde yürüttükleri araştırmalar neticesinde hayvan kemiklerinin arasında bazı çocuk kemiklerininde bulunmasıyle insan kurban etme adetinin de Urartuların gelenekleri arasında olduğu sonucuna vardı. Ḫaldi'nin onuruna çocukların nasıl kurban edileceğini ve hangi ritüellerin uygulanacağını açıklayan bir kil tablet ele geçirilmiştir.

Urartu Tanrılarının Tasvir ve Rölyefleri

Başlık	Görüntü	Temsil Ettiği Kişilik	Kaynağı	Kurban Miktarı
Ḫaldi		Yüce tanrı olan Ḫaldi, genellikle bir aslan üzerinde ayakta tasvir edilmektedir.	Görünüşe göre, her ne kadar asırlık Urartu tanrısı olarak kabul görse de, Menşei Asurluların kuzeydeki ibadet merkezi olan Muṣaṣir Antik Kentine dayandırılmaktadır.	Bayramlarda kendisi için 17 sığır ile 34 koyun kurban edilirdi.
Teişeba		Fırtına, Rüzgar, Gök Gürültüsü, Yağmur, ve Savaş Tanrısı olan Teişeba, genellikle aslan, ya da en azından bir boğa üzerinde ayakta tasvir edilmektedir.	Babilliler-Asurlular Panteon'unda Fırtına Tanrısı; Adad (Akatça), Işkur (Sümerce), Hadad (Aramice), adı verilen tanrılar ile ayni özelliklere sahip olup ayni değerleri temsil etmektedir.	Bayramlarda kendisi için 8 sığır ile 12 koyun kurban edilirdi.
Şivini		Güneş Tanrısı olan Şivini, hep kanatlı bir kalkan (disk) halinde tasvir edilmektedir.	Asur tanrısı Şamaş ile ilişkilendirilmektedir.	Bayramlarda kendisi için 4 sığır ile 8 koyun kurban edilirdi.

Urartu Dinî Sanat Eserlerinden Kabartma ve Heykel Örnekleri
Urartu Fırtına ve Savaş Tanrısı Teişeba		Teişeba'nin Bronz Heykelciği
Teişeba Rölyefi	Teişeba Tasviri
Sol Taraf: Adilcevaz'da bulunan bir Urartu Kalesinin kalıntıları arasında taş üzerine işlenmiş Urartu Fırtına ve Savaş Tanrısı Teişeba'nın Alçak kabartması ve tasvirî portresi, Van Müzesi. Sağ Taraf: Teişebaini'deki Kazılarda Ele Geçirilen Urartu Fırtına ve Savaş Tanrısı Teişeba'nın Bronz heykelciği, Ermenistan Tarihi Müzesi.

Cenaze Törenleri [değiştir]

Cenaze töreni bölgeler arasında farklılıklar göstermektedir. Araştırmacılar Urartu kültürünün karakteristik bir cenaze töreni olmadığını ve defin törenlerinin değişiklik arzetttiğini saptamışlardır. Mezarlar içinde yakılan cesetlerin küllerinin yanı sıra bilezik, kemer, ve bronz eşyalar da bununmuştur. Bu bulgulardan Urartuların ölümden sonra bir yaşama inandıkları sonucuna varılmıştır. Bir yerleştirilen kül Cesetlerinin yakılması ardından Urn gibi yerlerde toprağa gömüldükleri, bazen de, küllerin saksılar içine doldurulduktan sonra saklandığı anlaşılmıştır. Urartular'da şeklinde yaygın cenaze şekli cesetlerin yakılması idi. Bu yöntem öncelikle saraylarda krallara yapılan törenlerde uygulanmaktaydı. Tuşpa'da kral küllerinin saklandığı mağaralar bulunmuştur. Van Kalesi'nde Kudüs ve Frig mezarlarına benzer kaya mezarlar ortaya çıkarıldı. Mısır antik mezarların inşası ile benzerlikler cenaze törenlerinin çok kültürlülük arzettiğini kanıtlar niteliktedir.

 

Urartu Dinî Sanat Eserlerinden Kabartma ve Heykel Örnekleri
Urartu Tanrıları Ḫaldi ile Teişeba'nın Kabartmaları		Ḫaldi ile Teişeba'nın Birlikte Rölyefi Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara.
Yüce Evren Tanrısı Ḫaldi	Fırtına Tanrısı Teişeba
Orta ve Sol Taraf: Erebuni Kalesi Müzesinde bulunan Urartu Tanrıları Ḫaldi ile Teişeba'nın Kabartmaları, Erivan, Ermenistan. Sağ Taraf: Urartu Tanrıları Ḫaldi ile Teişeba'nın Kabartmaları (Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara).

Urartu Tanrıların Kaynakları [değiştir]

№	Tanrının adı	Resimle Tasviri	Cinsiyeti	Kurbanlık Boğa Adedi	Kurbanlık Koyun Adedi	Temsil Ettiği Kişilik ve Menşeî
1	Ḫaldi		Erkek	17	34	Evren
2	Teişeba		Erkek	6	12	Fırtına ve Gök
3	Şivini		Erkek	4	8	Güneş
4	Hutuini		Erkek	2	4	Savaş ve Zafer
5	Turanj		Erkek	1	2	Gökkuşağı / Alâim-î Semâ (Teişeba'nın oğlu)
6	Уа		Erkek	2	4
7	Nalaini		Erkek	2	4
8	Şebitu		Erkek	2	4
9	Arsimela		Erkek	2	4
10	Anapşa		Erkek	1	2
11	Diduaini		Erkek	1	2	Sığır Tanrısı Hamisi
12	Şelard		Erkek	1	2	Sümer / Akad mitolojisinde Sin ya da Nunn adı verilen Ay Tanrısı'ın muadili olan Urartu Ay Tanrısı
13	Ḫaldi ve Silah		Erkek	1	2	Bir de üç olan Tanrı: Baba ve Oğul ve Kutsal Ruh
14	Atbini		Erkek	1	2
15	Kvera		Erkek	1	2	Gürcü Tanrısı Kvirila (Queer (კვირია): Tuhaflıklar / Gariplikler) muadili olan Urartu tanrısı. (Gürcü mitolojisinde baharın erken gelişini kutlamak için ritüeller içeren sekiz ayrı yerleşik kulenin yakınında yeşil dallar ile süslenmiş kutsal köyler arasında yarışmalar düzenlenir ilahiler seslendirdi, doğadaki canlı ve nebâtatın kurtuluşu için bu tanrıya teşekkür edilirdi).
16	Elipri		Erkek	1	2
17	Taraini		Erkek	1	2
18	Adaruta		Erkek	1	2
19	Irmuşini		Erkek	1	2	Şifâ
20	ILU aluše uruliliue šiuali		Erkek?	1	2
21	Alaptushini		Erkek	1	2
22	Erina		Erkek	1	2
23	Splintleme		Erkek	1	2
24	Unina		Erkek	1	2
25	Airaini (Prinç)		Erkek	1	2	İlâhiyat Mağaraları Tanrısı
26	Zuzumaru		Erkek	1	2
27	Hara		Erkek	1	2	Yol
28	Аraz		Erkek	1	2
29	Ziukuni		Erkek	1	2
30	Şerefe		Erkek	1	2
31	Artsibedini		Erkek	1	2
32	Arnie		Erkek	1	2	Dağ
33	Haldievo iniriašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
34	Haldievo alsuišie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
35	Haldievo dirušie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
36	Haldiler (Evrenim) Orduları		Erkek	2	4	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
37	Teişeba ve Ev Sahibi		Erkek	2	4	Teişeba ile bir de üç olan Tanrı
38	Artuharasau		Erkek	2	34
39	AR-di-Nİ (Muṣaṣir Antik Kenti Tanrısı)		Erkek	1	2	Van Gölünün güney doğusunda yer alan Ardini (Muṣaṣir Antik Kenti Tanrısı)
40	Cumeni		Erkek	1	2
41	Тuşpa Tanrısı		Erkek	1	2
42	Ḫaldi (Yüce Evren) Tanrıları			1	2
43	Artsuniuini Şehir Tanrıları			1	2
44	Haldievo dašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
45	Kürk		Erkek	1	2
46	Ḫaldiler (Evrenim) ve Kapısı			1	2
47	Teişeba ve Eridu şehrin kapısı			1	2
48	Şivini ve Uişini Kentin kapısı			1	2
49	Eliahu		Erkek	1	2
50	Haldievo Arnie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
51	Haldievo ašmašie		Erkek	1	2	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
52	Ḫaldi (Yüce Evren) Tapınağı Tanrısı			1	2
53	Talapura		Erkek	1	2
54	Kilibani		Erkek	1	2
55	Eban		Erkek	1	2	Yeryüzü
56	Sınır(Dağ?)		Erkek	1	2
57	Suining		Erkek	1	2	Su ve Denizler
58	Athananau Tanrıları			2	14
59	Tanrı …		Erkek	2	14
60	ILANI Gamruti		Erkek?	4	18
61	Haldievomu nirible		Erkek		4	Ḫaldi (Yüce Evren) ile bir de üç olan Tanrı
62	Niche Kentin kapısı				2
63	Babanov		Erkek		10	Dağlık Ülke
64	Arubaini		Kadın	1	1	Ḫaldi'nin Karısı
65	Huba (Hubata)		Kadın	1	1	Teişeba'nin Karısı
66	Tuşpuea		Kadın	1	1	Şivini'nin Karısı
67	IAA		Kadın	1
68	Aia		Kadın	1
69	Sardi		Kadın	1		Venüs Tanrısı eşdeğeri.
70	Tsinuardi		Kadın		2	Doğurganlık ve Fiziksel Aşk
71	Iphari		Kadın		2
72	Bartz		Kadın		1
73	Siliana		Kadın		1
74	Arçha		Kadın		1
75	Adia		Kadın		1
76	Map		Kadın		1
77	Аin		Kadın		4
78	Аrdi		Kadın		2
79	Inuanau		Kadın		17

Kask, Fildişi, Mühür, ve Fresk Üzerlerine Resmedilmiş Hayat Ağacı ve Yılan Görüntüleri
Kral II. Sarduri döneminden bir kask
Sol Taraf: Teyşebaini Kalesi kazılarında Karmir-Blur tarafından ele geçirilen üzerinde hayat ağacı ve yılan motifleri bulunan süslü kask. Sağ Taraf: Kask üzerindeki görüntünün kanatlı tanrı figürleri ve yaşam ağacı motiflerini içeren bir kesitinin büyütülmüş hâli. (Karmir-Blur, Ermenistan Tarihi Müzesi, Erivan).		Sol Taraf (Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara): Tipik Urartu fildişi oyma sanatı, Toprakkale (Rusahinili). İlk kazılar 1879 yılında Türkiye'de İngiliz Konsolosu tarafından yapıldı. Yapılan kazılarda kraliyet kalkanları, takılar, dekoratif frizler, taş ve benzeri eşyalarından oluşan bir dizi değerli sanat eseri ele geçirildi. Bu buluntuların çoğu British Müzesi'nde bulunmaktadır. Orta (Ermenistan Tarihi Müzesi, Karmir-Blur): Üzerinde yılan kabartması bulunan bir silindir mühür. Sağ Taraf (Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara): Hayat ağacına olan hayranlığı ve ona yapılan ibâdet sahnelerini betimleyen bir el yapımı fresk, Altıntepe.

Ölü Gömme [değiştir]

Urartu'da yakarak veya yakmadan gömü yapılmaktaydı. Yönetici kesim ve olasılıkla aileleri büyük kale ve merkezlerin yakınındaki çok odalı kaya mezarlarına birlikte, diğerleri ise sosyal statülerine göre toprak altına inşa edilen oda mezarlara, basit toprak mezarlara veya yakılarak urne adı verilen küplere gömülmekteydiler. Merkezde Van Kalesi, batıda Palu, Malazgirt ve Altıntepe'de, kuzeyde Aras Nehri'nin güney bölgesinde, doğuda Şangar (İran'da Bastam'ın kuzeyi) gibi önemli yönetim merkezlerinin yakınında çok odalı kaya mezarları bulunmaktadır. Dilkaya, Karagündüz ve Yoncatepe'de ise soyulmadan günümüze ulaşmış, içinde birden çok gömü bulunan yeraltı oda mezarları incelenmiştir. Ölümden sonraki yaşama inandıkları için ölülerin mezarlarına günlük yaşamda kullandığı eşyalar konulurdu yastık, çanak, çömlek v.s.
 

Urartu Tapınak ve Kurban Yerleri
Sol Taraf: - Tuşpa, Van Kalesi bahçesinde bulunan çocukları kurban etmek maksadıyla kullanılan uçurum yeri. Orta: Ḫaldiler tapınağının duvarındaki fresklerin onarımı. Sağ Taraf: Rusahinili (Toprakkale) Ḫaldi Tapınağının Kurban Kesme Yeri, İstanbul Arkeoloji Müzesi.

Urartu (Ararat) Dinlerinin Diğer İnanç Elemanları
Sol Taraf: Erebuni'deki Kral I. Argişti tarafından inşa edilen tapınak (Argişti Vakfıyyesi). Orta ve Sağ Taraf: Karmir-Blur'de yapılan kazılar neticesinde ele geçirilen Ermenistan'daki Sardarapat ve Erebuni Müzelerinde korunan taş putlar.

Urartu Dinî Ritüel Kazanları

Kanatlı ve Boğa Başlı tanrı figürleriyle süslü bronz kaplar, Anadolu Medeniyetleri Müzesi , Ankara.				Boğa başları ile süslenmiş kilden yapılma çömlek Karmir-Blur ve Erebuni Müzeleri , Erivan.

Siyasal ve Kültürel İlişkiler [değiştir]

Urartu tarihinin önemli bir bölümü güneydeki büyük düşman Asur ile mücadeleye odaklanmıştır. Ayrıca Menua döneminden itibaren kuzeyde yerel Diauehi Krallığı Erzurum çevresinde ve mahalli beylikler üzerine, güneybatıda Hate (Malatya çevresi), güneydoğuda ise Kuzeybatı İran’a; I. Argişti döneminde Hate - Tabal (Tuate'nin ülkesi); II. Sarduri Melitia, Qumaha (Adıyaman bölgesinde) ve kralı Kuştaşpili; II. Rusa ise Hate, Halitu ve Muşki üzerine sefer yapmışlardır.

 

Bronz Urartu-Asur Rölyef Parçası
MÖ 859-824 yılları arası Asur Kralı olan III. Şalmaneser Asur Yükseme Devri'ne ait olan bu Urartu-Asur Alçak-Kabartma (Bas Rölyef) parçasının genişliği 27 cm olup, kabartma üzerinde MÖ 858 yılına kadar Asur ordularının Urartu Aşiretlerine karşı kazandığı zaferleri gösteren sahneler içermektedir (Yazıtta: Asur Kralı III. Şalmaneser kendi görüntüsünün Nairi'lileri (Ermenistan kökenli bir aşiretinin Asurca ismi) Karadeniz'e kovalamaya yeteceğini ifade etmektedir. (Asur ordusu III. Şalmaneser komutasında Van Gölü kıyılarında yaklaşık olarak MÖ 858 yılındaki Savaşta Na-İ-Ri'lileri bozguna uğrattı).

Urartu Krallığı'nda çivi yazısı, yıllık sefer yapma, ölçü sistemi, kralı unvanlar, stel dikme, savaş taktikleri, nüfus nakilleri, resim, süsleme ve kabartma sanatı gibi uygulamalar, Asur etkili olarak gelişmiştir. Mimari, sorguçlu miğferler, kazanlardaki siren eklentileri, hiyeroglif yazısı, yakarak gömme, fildişi sanatı gibi dallar ise Kuzey Suriye'den etkiler almıştır. Bronz levhalar üzerindeki bezemelerde Asur etkisi yanında Geç Hitit izleri de görülmektedir. Bütün bu etkiler Urartu insanı ve zorlu coğrafyasıyla bütünleşerek yeni biçimler almış ve Urartu sanatını oluşturmuştur.
 

Urartu Kralları Listesi [değiştir]

Çanak-Çömlek Sanatı [değiştir]

Devletin kuruluşu ile birlikte ortaya çıkmış gözüken parlak kırmızı astarlı çanak-çömlek grubu yönetim merkezi ve önemli Urartu kalelerinde bulunmaktadır. Halkın ürettiği yöresel ve geleneksel mallar da kullanılmaya devam etmiştir.

Çanak-Çömlek ve Oymacılık Sanatının Örnekleri, Erebuni Müzesi, Erivan, Ermenistan.
Sol Taraf: Karmir-Blur (Kızıl-Tepe)’de bulunan bir bronz kalkan. Orta: Seramik tencere. Sağ Taraf: Ağaç üzerine nakşedilmiş bir oyma süs.

Arkeolojik Siteler ve Kazılarla İncelenmiş Önemli Merkezler [değiştir]

Urartu Tarım Aletleri
Sol Taraf: Bir Çatal Parçası; Sağ Taraf: Van Gölü'nün doğusunda yer alan Rusahinili (Toprakkale)'de yapılan kazılarda bulunan bir saban demiri.

Urartu Hububat Öğütücüsü
Hububat Öğütücüsü.

• Tuşpa (Van Kalesi)
• Aşağı ve Yukarı Anzaf: Yukarı Anzaf’ta Haldi tapınağı, büyük depolar ve surlar
• Çavuştepe (Sardurihinili): Büyük bir saray yapısı, Haldi ve Irmuşini tapınakları, depolar, atölyeler ve surlar
• Toprakkale (Qilbani önündeki Rusahinili): Haldi tapınağı
• Ayanıs (Eiduru önündeki Rusahinili): Tapınak, depolar, surlar, aşağı şehir
• Karagündüz: Höyükte sivil yerleşme, mezarlıkta içinde 80’i bulan sayıda gömü olan 9 oda mezar
• Altıntepe: Başkent Tuşpa’nın mezarlığı
• Dilkaya: Höyükte sivil yerleşme, mezarlıkta 3 sandık-oda mezar, küp mezarlar ve kum mezarlar
• Altıntepe / Erzincan: Tapınak, yönetici yapıları, oda mezarlar
• Habibuşağı (Tumeişki)/Elazığ: Sınır kalesi, mezarlar, en batıdaki Urartu yazıtı
• Giyimli: Mezarlık ve giyimli ev planları mevcuttur
• Kefkalesi: Saray, tapınak
• Kayalıdere: Kale, tapınak, kaya mezarları
• Iğdır: Mezarlık
• Oşakan / Ermenistan
• Arin-Berd (Erebuni)
• Armavir-Blur (Argiştihinili)
• Karmir Blur (Teişeba URU)
• Horom
• Bastam (Rusai URU.TUR)
• Haftavan Tepe
• Hasanlu
• Yoncatepe akrpol ve nekropolü

Kemik ve Ahşap Eşya Oymacılık Sanatı Örnekleri
Sol Taraf: Toprakkale'de yapılan kazılar sırasında ele geçirilen Şamdan. Sağ Taraf: Soldaki Şamdan'ın üzerinde yer alan fildişi heykelin büyütülmüş hali, Anadolu Medeniyetleri Müzesi.		Toprakkale'de bulunan Urartu tanrılarının kemikler üzerine oyularak yapılmış Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen heykelleri.		Karmir Blur (Kızıl-Tepe), Ermenistan Ulusal Tarihi Müzesi'nde bulunan tahtadan yapılma bir at başı.

Rusahinili - (Toprakkale) [değiştir]

Rusahinili-Toprakkale'deki Urartu Sanat Eserlerinden Bronz Heykel ve Tahta Oymacılık Örnekleri
Hermitage Müzesi, Sankt Petersburg		Rusahinili - Toprakkale
Kanatlı Bronz Tanrı Heykeli	Teişeba'nın Oyması
Sol Taraf: Rusahinili - Toprakkale'de bulunan Bronz Urartu Kanatlı Tanrı Heykelciği, (Hermitage Müzesi, Sankt Petersburg). Orta: Toprakkale'de Ele Geçirilen Urartu Fırtına ve Savaş Tanrısı Teişeba'nın Tahtadan Oyması, (Hermitage Müzesi, Sankt Petersburg). Sağ Taraf: Modern Van şehrinin doğusunda yer alan Toprakkale (Rusahinili), Kral I. Rusa onuruna şehre Rusahinili adı verilmişti.

Van Gölü'nün 8 Km doğusunda Tuşpa yakınlarında Rusahinili (Toprak-Kale)'de yapılan kazılarda ele geçirilen Urartu krallarına ait taht ve kalkan örnekleri
Yerli halk tarafından 1877-1885 yılları arasında Van'da bulunan tarihi sanat eserleri British Müzesi, Hermitage Müzesi, Metropolitan Museum of Art, ve Louvre Müzesi gibi yerlere satılmış olup bu müzelerde sergilenmektedir.
Sol Taraf: Rusahinili - Toprakkale'de yapılan kazılar neticesinde ele geçirilen kanatlı bir bronz boğa heykeli şeklinde tasarlanmış olan süslü taht, Hermitage Müzesi, Sankt Petersburg. Orta: Sol taraftaki bronzdan kanatlı bir boğa heykeli şeklinde yapılmış tahtın British Müzesi'nde bulunan çizimleri. Sağ Taraf: Muhtemelen şu anda parçalanmış olan yüzlerinin vaktiyle değerli taşlarla kaplandığı izlenimini yaratan ve yanlarında altın kaplama izleri bulunan Kanatlı bir Urartu tanrısı, Hermitage Müzesi, Sankt Petersburg.			M.Ö. 650 yılına ait olan, Van Gölü'nün 8 Km doğusunda Tuşpa yakınlarında Toprakkale'de yapılan kazılarda ele geçirilen ve üzerinde Büyük Kral Erimina oğlu Rusa yazıtı bulunan bronz kalkan (British Müzesi). Sağ Taraf: Sol taraftaki bronz kalkanın üzerinde bulunan kabartmaların çizimleri.

Teyshebaini Kalesi kazılarında ele geçirilen I. Argişti dönemine ait bronz başlık kalıntısı.

Kaynaklar [değiştir]

Urartular hakkındaki değerlendirmeler, birkaç kaynaktan gelen verilerle yapılır. Asur yazıtları özellikle erken dönemleri için önemli kaynak grubunu oluşturur. M.Ö. 13-9. yüzyıl arasındaki krallık öncesi dönem genellikle bu kaynaklardan anlaşılmaya çalışılır. M.Ö. 9. yüzyıl ortaları ile 6. yüzyıl arasındaki krallık dönemi ise kayalara kazdırılan Urartu krali yazıtları, az sayıda çivi yazılı kil tablet ile Asur yazıtları ve Arkeolojik bulgular birleştirilerek ortaya konabilir. Büyük kent ve kalelerdeki görkemli mimarlık kalıntıları, maden eserler ve zengin diğer buluntular bu uygarlığı günümüze taşımaktadır.

Dış bağlantılar [değiştir]

• Van Müzesi.
• Erzincan'daki Altıntepe kazısı.
• Bibliyografya.